Dara Milošević (1902, Novi Slankamen - 1987, Beograd)

Jasnom i sugestivnom dikcijom, jednom od najlepših na beogradskoj sceni uopšte, inteligentnom studijom svake role i promišljenom karakterizacijom likova, uz to neodoljivog scenskog šarma, odmerenog pokreta i elegancije, jedna od najlepših glumica na našoj sceni, Dara Milošević je ostvarila preko stotinu uloga u najraznovrsnijem repertoaru...*1

U knjizi Momčila Roknića "Znameniti Inđičani" iz 1999. godine među šezdesetak znamenitih Inđičana, čije su se biografije našle u fokusu autorovog interesovanja, nalaze se i četiri žene: dve slikarke, Danica Jovanović i Zlata Ranković Tomić, "prva Srpkinja koja je znala francuski" Jelisaveta Prodanović i Darinka Milošević Radovanović, prvakinja Narodnog pozorišta u Beogradu, stalna članica ovog teatra od 1923. do 1959. godine.*2

Darinka Milošević Radovanović (u pozorišnim krugovima poznatija kao Dara Milošević) rođena je 16. juna 1902. godine u Slankamenu, u imućnoj trgovačkoj porodici Gnjatić. Budući da joj je majka uskoro preminula, poslata je na čuvanje, vaspitavanje i obrazovanje u Beograd ujaku Milanu Grolu (1876-1952), jednom od najaktivnijih i najobrazovanijih ljudi onoga vremena, u čijoj je kući još od malih nogu došla u dodir sa glumom, scenom i pozorišnim predstavama. Grol je bio političar, književnik, profesor francuskog jezika i prevodilac, pozorišni kritičar i reformator, kao i dugogodišnji dramaturg i upravnik Narodnog pozorišta u Beogradu (u tri mandata: 1909-1910, 1911-1914 i 1919-1924). Raspuste je provodila u Slankamenu kod oca i strica, koji je bio sveštenik. Nakon izbijanja Prvog svetskog rata 1914. godine, Daru prebacuju kod, takođe uglednih, rođaka u Sombor. U Beograd se vraća 1921. godine, kada upisuje Glumačko-baletsku školu koja je 01. novembra te godine osnovana pri beogradskom Narodnom pozorištu, na inicijativu Branislava Nušića (načelnik Umetničkog odeljenja Ministarstva prosvete) i Milana Grola, i zbog uočenog talenta, odmah postaje pripremni član Narodnog pozorišta u Beogradu. Škola, koja je postojala do 1927. godine, imala je za cilj da nakon rata obnovi stručno školovanje mladog kadra kojim bi se upotpunio glumački ansambl koji je umnogome bio proređen kako zbog ratnog stradanja, tako i zbog penzionisanja mnogih umetnika, ali koji bi omogućio i "profesionalizaciju" dva ansambla u nastajanju - baletskog i operskog. Bila je zamišljena kao odsek Muzičke škole, odnosno budućeg konzervatorijuma, ali se zbog nedostataka finansijskih sredstava, na kraju prvog kursa čitav njen rad sveo na časove glume i dikcije. Dara Milošević (tada još uvek Darinka Gnjatić) pripadala je upravo toj prvoj posleratnoj generaciji koja je sa uspehom završila dve godine studija na dramskom odseku. Njene kolege i koleginice sa klase bili su: Leposava Dugalić, Mateja (Mata) Milošević (kasnije poznati pozorišni i filmski reditelj, glumac, pisac i pedagog, po kome je 2000. godine scena na Fakultetu Dramskih umetnosti u Beogradu, na inicijativu Ljubomira Mucija Draškića, dobila ime), Mirko Kujačić, Milan Ajvaz, Borislav Mihailović (osnivač i reditelj Kruševačkog pozorišta) i Dušan Milosavljević. Oni su pred publiku izašli 28. juna 1922. godine sa ispitnom predstavom "Tvrdica" (Molijer) i izveli još nekoliko scena iz Šekspirovih dela, a sledeće godine 10. juna u sali Manježa odigrali drugu ispitnu predstavu "Igra ljubavi i slučaja" (Pjer Marivo), pišući tako prve stranice preobražaja Narodnog pozorišta u Beogradu u moderno evropsko pozorište u periodu između dva rata.*3

Budući da je ova škola za Narodno pozorište u Beogradu bila pravi "regrutni centar" za glumce i glumice, i Dara je odmah nakon završetka školovanja stupila na prestoničku scenu (1923.) i ostala stalna članica ovog pozorišta sve do protivvoljnog penzionisanja 1959. godine. To vreme predstavlja pravu "profesionalizaciju" Narodnog pozorišta; u njemu rade školovani scenografi, kostimografi i reditelji sa evropskim iskustvom (Jurij Ljvovič Rakitin, Vera Greč i Polikarp Pavlov, Mihailo Isajlović, Branko Gavela i dr.). I dalje se igra klasičan repertoar, kao i savremeni svetski pisci (Bernard Šo, Luiđi Pirandelo, Džon Golsvodri, Judžin O' Nil...), ali i takozvani bulevarski repertoar sve više uzima maha, naročito "francuski laki komadi" (u kojima je Dara Milošević uspela da iskoristi iskustvo koje je stekla tokom sedmomesečnih studija u Parizu gde je boravila 1935. godine). Domaći repertoar, pored tekstova srpskih pisaca, sada čine i tekstovi pisaca iz Slovenije, Hrvatske i Makedonije. Tako je upravo izgledao i Darin glumački opus: igrala je Šekspirove junakinje (Ofeliju, Kodeliju i Dezdemonu, Titaniju u Snu letnje noći, Violu u Bogojavljenskoj noći, Mirandu u Buri), glumila je u Antigoni, bila je Klarica u Egmontu i Greta u Faustu (Gete), Armada u Učenim ženama (Molijer), Kerubin u Figarovoj ženidbi (Mocart), Roksana u Siranu od Beržeraka (Rostan), Ana Kristi u istoimenom pozorišnom komadu Judžina O' Nila, za koji je 1922. godine dobio Pulicerovu nagradu...Tumačila je i junakinje sa našeg podneblja iz drama Đure Jakšića, Laze Kostića, Iva Vojnovića, Milutina Bojića, Momčila Miloševića, Miroslava Krleže i drugih. Igrala je i u ruskim i slovenskim dramama u postavkama reditelja (glumca) Nikolaja Osipoviča Masalitinova, Vere Greč i Polikarpa Pavlova: bila je Sonja u Ujka Vanji, Irena u Tri sestre, Kiti u delu Ana Karenjina, Sonja u Zločinu i kazni, Liza i Maša u Živom lešu, Larisa u Bez miraza, Tatjana u Neprijateljima, Milkana u drami Majstori bugarskog klasika Rača Stojanova i dr. Kao poznata beogradska glumica, gostovala je i u Skopskom pozorištu, zajedno sa svojim kolegama Rašom Plaovićem, Dušanom Radenkovićem, Titom Štrocijem (iz Zagreba)...*4

Za vreme trajanja Drugog svetskog rata, dominirala je scenom našeg najvećeg teatra, deleći je sa glumcima dokazanih vrednosti, da spomenemo samo neke od njih: Milorad Dušanović, Boža Nikolić, Aleksandar - Aca Cvetković, Aleksandar i Zora Zlatković, Fran Novaković, Nevenka Urbanova, Lazar i Irena Jovanović i drugi. Posle rata, ona ostaje stub repertoara Narodnog pozorišta i glumi zajedno sa mnogo novih mladih kolega i koleginica koji su tek počinjali svoj život na pozorišnim daskama.

Posleratne predstave u kojima je ostvarila uloge su: "Najezda" (1944, ul. Ana Nikolajevna), "Mati" (1945, ul. Mati), "Zona Zamfirova" (1945, ul. Zona), "Platon Krečet" (1945, ul. Lida), "Živi leš" (1946, ul. Jelisaveta Andrejevna Protasova, zajedno sa Irenom Jovanović), "Gospoda Glembajevi" (1946, ul. Barunica Kasteli-Glembaj), "Neprijatelji" (1946, ul. Tatjana), "Otelo" (1947, ul. Dezdemona, zajedno sa Nadom Kasapić), "Male lisice" (1948, ul. Regina Gidenz; ova drama prikazivana je paralelno na Brodveju i u Beogradu), "Livnica" (1950, ul. Milena Đorđević), "Gospoda Glembajevi" (1952, ul. Barunica Kasteli-Glembaj, zajedno sa Nevenkom Urbanovom; u prvoj beogradskoj premijeri ovog dela 11. maja 1929. godine u režiji dr Branka Gavele, samo tri meseca od praizvođenja u Zagrebu, Dara je glumila Angeliku *5), "Medeja" (1953, ul. Medeja), "Uroševa ženidba" (1955, ul. Carica), "Zasebni stolovi" (1957, ul. Gđa Rejlton-Bel), "Dnevnik Ane Frank" (1958, ul. gospođa Frank) i poslednja njena premijera, svečana predstava u čast Dana oslobođenja Beograda, "Korak u prašinu" (1958, ul. Stanka).*6

Nakon toga, Dara je doživela sudbinu mnogih svojih kolega i koleginica, penzionisana je 1959. godine pre vremena i protiv svoje volje, kako Roknić navodi, "činovničkim aktom". O tome u svojoj knjizi "Svici koji slovima svetle" iz 2000. godine Nevenka Urbanova o Dari, za koju kaže da je bila obdarena i scenskom lepotom, sa najdužom niskom glavnih rola, piše: "Sa pozorišne scene Dara Milošević je zauvek sišla 1959. godine u najvećoj glumačkoj snazi, ne svojom voljom, zajedno sa čitavom plejadom vrhunskih umetnika, kada su preko noći grubo penzionisani. Sa puno gorčine i dostojanstva, ova plejada prvaka Narodnog pozorišta, primila je ovaj neshvatljiv čin."*7 I Ksenija Jovanović na sličan način govori o tom periodu: "Za vreme okupacije i tata je dobio angažman u Narodnom pozorištu, što je posle oslobođenja skupo platio. Bio je otpušten posle saslušanja pred, po zlu poznatom, kolegi i partizanu Nikoli Popoviću. Nova vlast je napravila "pozorišni udar". Prerano, pre punog radnog staža, oterala je u penziju velike glumce kao što je bila Nevenka Urbanova, Dara Milošević, Irena Jovanović, Jelka Vujić...sve one su to teško podnele."*8 Autorka izložbenog kataloga "Dara Milošević", Olga Marković, navodi da je želeći da što pre zaboravi nepravdu koja joj je naneta, svoj duševni mir i utehu nalazila u svom vinogradu u rodnom Slankamenu i u svojoj kući u Beogradu, u čitanju i antikvitetima koji su ispunjavali veći deo njenog stana.

Zbog dugogodišnje uspešne karijere prvakinje Narodnog pozorišta, gotovo u senci leži činjenica da je Dara Milošević bila, moglo bi se slobodno reći, i jedna od "pionirki" u oblasti radijskog i televizijskog programa. Naime, prvu dramu Radio Beograda koja je izvedena uživo 24. marta 1929. godine izvela je upravo ona, zajedno sa svojim kolegama Jovanom Đedom Antonijevićem, Dobricom Milutinovićem, Sarom Todorović i Rašom Plaovićem. U pitanju je bila narodna pesma "Đakon Stevan i dva anđela" u dramatizaciji prof. doktora Vinka Vitezice i dr Gustava Brauna, tadašnjih urednika literarnih emisija. Ona je, takođe, glumila i u prvoj televizijskoj drami "Slučaj u tramvaju", koja je emitovana uživo avgusta 1958. godine (na samom početku rada Televizije Beograd), u režiji Janeza Šenka. Dramu je specijalno za televiziju napisao Miodrag Đurđević, a u njoj se, pored Dare, pojavljuju i Raša Plaović, Milena Dapčević, Predrag Laković, Pavle Vuisić i dr. Imala je zapažene uloge još u dva filma: "Pravo stanje stvari" (1964, režija i scenario Žika Mitrović, prvo pojavljivanje Zafira Hadžimanova) i "Nož" (1967, režija Vladan Slijepčević, Srebrna arena za režiju i nagrade za fotografiju i scenografiju na Festivalu u Puli). Pojavljivala se, takođe, i u sledećim filmovima: Zle pare (1956, u režiji Velimira Stojanovića), Il vendicatore (1959, jugoslovensko-italijanska koprodukcija, režija William Dieterle), Solunski atentatori (1961, snimljen na makedonskom i francuskom jeziku po istinitoj priči u režiji Žike Mitrovića), La vingt-cinquieme heure (1967, režija Henri Verneuil, u glavnim ulogama Entoni Kvin i Virna Lisi, film je sniman u Francuskoj, Italiji i Jugoslaviji), Čudesan svet Horasa Forda (Tv film iz 1969, režija Sava Mrmak, prvi put za snimanje upotrebljena tzv."tranzistorska kamera" - kamera koja nije imala stativ, već se nosila na leđima). Poslednje njeno glumačko pojavljivanje bilo je u Tv filmu "Spiritisti" režisera Branka Pleše 1976. godine. U pitanju je adaptacija teksta iz ciklusa "Beogradske priče" Sime Matavulja, koju je potpisao književnik i scenarista Mirko Kovač. Tako je Dara tokom svoje karijere, pored mnogobrojnih bardova pozorišne umetnosti, sarađivala i sa mnogim filmskim velikanima, navešćemo samo neke, pored gore imenovanih: Ljuba Tadić, Vera Čukić, Velimir Bata Živojinović, Ljubiša Samardžić, Rade Marković, Mija Aleksić, Miloš Žutić, Zoran Radmilović, Rada Đuričin...*9

Preminula je u Beogradu, 21. marta 1987. godine. Bila je u dugogodišnjem braku sa Momčilom Miloševićem (1889-1975, pisac, pedagog i reditelj). Nije imala potomaka.

Umesto završne reči, neka Nevenka Urbanova, Darina savremenica i koleginica, iz prve ruke i na osnovu svog sećanja opiše ko je i kakva je bila Dara Milošević: "Bila je veoma lepa, obdarena i onom scenskom lepotom, pravilnih crta koje sećaju na Madone. Ali, ne na one tamnopute Madone preko čijeg se lica ponekad i onaj čulni magličak prikrade, već na one sa fonom plavog neba i belim ljiljanima oko njih. Takve su njena Ofelija, Kordelija, Titanija, Klarica u "Egmontu", Spasenija, Viola, Larisa... Ubrzo zaboravlja svoju cvrkutavu Sultaniju iz "Hasanaginice" i, dodajući svojoj inače besprekornoj dikciji i one dublje tonove - tako potrebne za one role sa kojima se najbrže izlazi na proplanak - postaje glumica sa najdužom niskom glavnih uloga. Ličila je ona i na likove Fragonara i Vatoa. Volela je njihove kostime od bledozelene i ružičaste svile, njihove pantljike oko vrata i ruku ali nije volela njihove koketne poglede i pokrete. I zato bi im ona - rekla mi je kada sam joj jednom prilikom pokazala knjižicu sa njihovim slikama iz biblioteke Encyclopedie par l'image - rado ustupila svoj ozbiljan izraz i glas".

Ili još prikladnije, neka za kraj Dara Milošević "kaže" nešto o sebi: "Svaku sam rolu volela. Radovala sam se kao dete. Za glumca je potrebna mašta, nerv i osećaj. A ja sam sve te tri osobine imala. Od malih nogu. Ja sam sreću tražila u pozorištu, pravila sam pozorište od života, mada sam bila veoma skromna".*10

1 Izložbeni katalog "Dara Milošević", Olga Marković, Muzej pozorišne umetnosti Srbije, Beograd, 1994.

2 Kratka biografija Dare Milošević može se naći i u knjizi “Znamenite ličnosti Srema, od I do XXI veka", Muzej Srema, Sremska Mitrovica, 2003. 3 Podaci o školi preuzeti su u najvećoj meri iz teksta "Od Glumačke škole do Fakulteta", Svetozara Rapajića, redovnog profesora FDU-a, koji je izašao u Zborniku radova Fakulteta dramskih umetnosti, 6-7, 2002-2003.

4 Podatak preuzet iz on-line teksta "Teatrom do nacije" Vladana Jovanovića (sajt Peščanik, 30.08.2013).

5 Pozorišne novine Udruženja dramskih umetnika Srbije "Ludus", tekst "Krleža na beogradskoj sceni" Ksenije Šukuljević-Marković, , 171-172, april 2011.

6 Čitav spisak pozorišnih premijera, između ostalih, i Narodnog pozorišta u Beogradu, može se naći u knjizi Dr Petra Volka "Pozorišni život u Srbiji 1944-1986", Institut FDU, Beograd, 1990.

7 Nevenka Urbanova je citirala izložbeni katalog Olge Marković "Dara Milošević", Muzej pozorišne umetnosti Srbije, Beograd, 1994.

8 Tekst citiran sa sajta audioifotoarhiv.com, inače je skinut sa trake dokumentarne emisije "Govori da bih te video" Dragoslava Simića, novinara Drugog programa Radio Beograda, koji je Ksenija Jovanović izgovorila februara 2011. godine pod nazivom "Paradoksi u mom životu".

9 Svi podaci o Darinim ulogama u filmovima preuzeti su iz baze sajta imdb.com i drugih on-line izvora.

10 Olga Marković, isto.

Autorka članka se posebno zahvaljuje Muzeju pozorišne umetnosti Srbije iz Beograda i bibliotekarki - muzejskoj savetnici Irini Kikić na ustupljenom materijalu i nesebičnoj pomoći.

 

Milica Živković (Članak objavljen u časopisu “Inđijski kulturni kandelabar”, broj 8, zima 2015.)

Naslovna fotografija: Predstava "Zločin i kazna", Dara Milošević i Fran Novaković, 26.03.1935 Izvor: Fond Muzeja pozorišne umetnosti Srbije